“Υπερανάλυση: Το αντίδοτο ή το δηλητήριο του μυαλού;”
Overthinking…. overthinking… overthinking…
Έχει γίνει η αγαπημένη λέξη όλων, τόσο που μοιάζει σχεδόν σα να επιδιώκουμε τα
εύσημα για το ότι υπεραναλύουμε, σα να πρόκειται για μια μαγική ικανότητα που
μας κάνει ξεχωριστούς!
Τι πραγματικά είναι αυτή η υπερανάλυση και πού μπορεί να οδηγήσει το άτομο;
Καταρχάς διακρίνεται σε τρεις μορφές:
- Μηρυκασμός σκέψης (rumination): Προσκόλληση σε παρελθούσες αποτυχίες ή
ολισθήσεις σε συζητήσεις, υπέρμετρο άγχος για την αποφυγή λαθών. - Ονειροπόληση προς το μέλλον (future tripping): Διαρκής αβεβαιότητα, φόβος
για το άγνωστο και την αποτυχία, υπερβολική ενασχόληση με την πρόβλεψη
κάθε πιθανού μελλοντικού σεναρίου, δυσκολία εκτίμησης τυχόν επιτυχιών,
αντίθετα προετοιμασία για τα επόμενα βήματα. Μοιάζει με το “mind wandering”
ή αλλιώς περιπλάνηση του μυαλού. - Υπερανάλυση (overanalyzing): Αναβλητικότητα δράσης λόγω εξονυχιστικής
διερεύνησης ενός ζητήματος, διαρκής αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους
άλλους, δυσκολία διάκρισης μεταξύ σημαντικών και λιγότερο σημαντικών
προτεραιοτήτων.
Από πού μπορεί να πηγάζει αυτή η καταναγκαστική επανάληψη*;
Η έννοια του καταναγκασμού της επανάληψης εισηγήθηκε από το S. Freud στο
έργο του “Πέρα από την αρχή της ηδονής”(1920) και αφορά σε μια ασυνείδητη
διεργασία κατά την οποία το άτομο επαναλαμβάνει επιζήμιες για τον εαυτό επιλογές
δράσης, πεπεισμένο ότι δεν έχει καμία άλλη επιλογή. Φαίνεται σχεδόν μαζοχιστικό ,
αυτοκαταστροφικό που κάποιος μπορεί να καθηλώνεται σε μια επώδυνη ψυχική
κατάσταση. Ωστόσο, όπως καθετί φαινομενικά δυσάρεστο, κρύβει κάποιο
δευτερογενές όφελος. Η επανάληψη έχει να κάνει με την αίσθηση του οικείου αλλά
και την ελπίδα επανόρθωσης μιας προγενέστερης απογοήτευσης.
Ομοίως, η διεργασία της υπερανάλυσης διαθέτει τα χαρακτηριστικά του
καταναγκασμού της επανάληψης. Εμπεριέχει σκέψεις επαναλαμβανόμενες
(μηρυκασμός) , ενώ η έντασή της έχει το στοιχείο του καταναγκασμού, μιας και
καθίσταται δύσκολος ο έλεγχος και ο περιορισμός της. Ταυτόχρονα, επιφέρει κάτι το
επίπονο και δυσφορικό κάθε φορά, ωστόσο, το άτομο συνεχίζει να επιδίδεται σχεδόν
καθημερινά σε αυτήν.
Τι προσφέρει, λοιπόν, παρά την καταπόνηση του μυαλού; Μα φυσικά, μια αίσθηση
ελέγχου και ασφάλειας σε ένα ακανόνιστο περιβάλλον. Με το να “παίζει” στο μυαλό
του όλα τα πιθανά σενάρια μιας κατάστασης, το άτομο κατορθώνει μέσα στο χάος
της αβεβαιότητας, να αποκτήσει τη βεβαιότητα ότι είναι προετοιμασμένος για όλα…
θεωρητικά, βέβαια, μιας και σχεδόν ποτέ η κατάληξη δεν μπορεί να προβλεφθεί
πλήρως, γιατί κάτι τέτοιο προσιδιάζει σε ένα παντοδύναμο και θεϊκό ον. Η
παντοδυναμία, από την άλλη, αποτελεί και αυτή έναν αντισταθμιστικό μηχανισμό της
αίσθησης ανημπόριας ή ανεπάρκειας που μπορεί να επικρατεί στον πυρήνα του
ψυχισμού. Γι αυτό και η τακτική της υπερανάλυσης συμπορεύεται συνήθως και με
την τελειοθηρία. Ο “περφεξιονιστής” έχει την τάση να επιδίδεται σε διαρκείς
αυτόματες σκέψεις περί της ανάγκης τους για τελειότητα και αποφυγή λαθών, ενώ ο
μηρυκασμός της σκέψης περιλαμβάνει και ζητήματα κοινωνικής σύγκρισης (Gordon
Flett et. Al, 2015) . Παράδειγμα υπερανάλυσης: “ ο α’ είπε αυτό.. τι να εννοούσε για
μένα.. μήπως ήθελε να πει ότι είναι καλύτερος από μένα… ότι δε με έχει ικανό να τα
καταφέρω με την προθεσμία… και αυτός πάντα προλαβαίνει να τελειώσει το project
εντός προθεσμίας… άρα είναι ικανότερος από εμένα… άρα θα πάρει προαγωγή…
όχι, όχι… πρέπει να εξασφαλίσω την επιτυχία μου αυτή τη φορά… θα κάνω πρώτα
αυτό, μετά εκείνο… μήπως όμως αυτό είναι καλύτερο…χμ ας δοκιμάσω αυτή τη
σειρά…” και τελικά η προθεσμία φτάνει και ακόμη το άτομο ψάχνει την ιδανικότερη
λύση!!)
Η ένταση της παραπάνω υποθετικής υπερανάλυσης (που για πολλούς
θεραπευόμενους κάθε άλλο παρά υποθετική είναι), υποδεικνύει και το βαθμό του
υπέρμετρου άγχους που βιώνει σε κάθε του βήμα ένας τελειοθηρικός ή τελειομανής
άνθρωπος. Το άγχος αυτό είναι αντιπροσωπευτικό της αυτοαμφισβήτησης και
ανεπάρκειας που κατοικεί στα έγκατα του εαυτού και ωθεί το άτομο να αναζητά
συνεχώς αυτοεπιβεβαίωση και αναγνώριση της αξίας του από τους άλλους. Επίσης,
όσο πιο έντονη είναι η υπερανάλυση, τόσο πιο πολύ παρεμποδίζεται να εδραιωθεί
μια συνεκτική αίσθηση εαυτού, κάτι που παρατηρείται σε αυτό που ονομάζεται
“διάχυση ταυτότητας” (identity diffusion), όπως συναντάται σε καταστάσεις όπως η
οριακή δομή/διαταραχή προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder) και η
αποσυνδετική διαταραχή ( Dissociative Identity Disorder).
Καταλαβαίνει κανείς τη σύνδεση του overthinking και με τις αγχώδεις διαταραχές,
μαζί και με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή(OCD). Ειδικότερα, στην OCD, μελέτη
έχει δείξει ότι η περιπλάνηση του μυαλού (mind wandering) και ο μηρυκασμός
σκέψης συσχετίζονται θετικά με τη σοβαρότητα των ιδεοψυχαναγκαστικών
συμπτωμάτων, η περιπλάνηση του μυαλού είναι προβλεπτικός παράγοντας τους,
ενώ ο μηρυκασμός μαζί με το δυσφορικό συναίσθημα που προκαλεί μεσολαβούν
στη σχέση μεταξύ mind wandering και ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων (Wang
P., Cao W. et al, 2021)
Η υπερανάλυση, τέλος, εμφανίζεται και στην κατάθλιψη, ενώ αναδύεται και ως
μηχανισμός άμυνας στη μετατραυματική διαταραχή(PTSD). Συγκεκριμένα, ο
καταθλιπτικός τρόπος σκέψης μπορεί να αυξάνει τις αρνητικές πεποιθήσεις και να
κάνει ακόμη πιο ανεξέλεγκτο το μηρυκασμό. Aπό την άλλη, στην PTSD, η
εγρήγορση και η υπερευαισθησία λόγω τραύματος καθιστούν το άτομο πιο επιρρεπή
στο να επαναλαμβάνει διαρκώς στο μυαλό του είτε τη σκηνή του τραύματος, είτε τι
θα μπορούσε να έχει κάνει το ίδιο ώστε να αποτρέψει το τραύμα.
Συνοψίζοντας, διαφαίνεται ότι το overthinking δεν είναι τυχαία η αγαπημένη λέξη
των θεραπευόμενων… είναι η καθημερινή τους πραγματικότητα, το βασανιστήριο
που δε λέει να υποχωρήσει από το μυαλό, το υπόλειμμα τραυματικών εμπειριών
που τους έκαναν να χάσουν την πίστη στον εαυτό. Ταυτόχρονα, είναι και η ασπίδα
τους απέναντι στο άγχος, το εργαλείο τους απέναντι στην αβεβαιότητα, η επικύρωση
ότι ακόμα κι αν όλα μεταβάλλονται τριγύρω, στο μυαλό τους κάτι παραμένει σταθερό,
κάτι τους προσδίδει μια αίσθηση αυτοελέγχου, κι ας πονάει τόσο… Γι αυτό, την
επόμενη φορά που κάποιος θα μας πει ότι υπεραναλύει συνεχώς, ας μην
προτρέξουμε να του πούμε το υποτιμητικό “ε απλά σταμάτα να υπεραναλύεις, μην
αγχώνεσαι”, αλλά να σταθούμε για λίγο να ακούσουμε την ιστορία πίσω από το
σύμπτωμα, να προσπαθήσουμε να του δείξουμε εκτίμηση και σεβασμό, ή να του
προτείνουμε απλά μια βόλτα, ο,τιδήποτε αποτελεί απόδειξη ότι απολαμβάνουμε την
παρέα του και δεν τον βρίσκουμε υπερβολικό. Αυτά, φυσικά, δεν πρόκειται να τον
θεραπεύσουν μαγικά, αλλά σίγουρα είναι στοιχειώδεις τρόποι να στηρίξουμε κάποιον
πριν περάσει το κατώφλι της προσωπικής δουλειάς μέσω ψυχοθεραπείας.
Μαρία Κοντού
Ψυχολόγος
https://www.facebook.com/profile.php?id=61550894671085
- Ενδεικτική Βιβλιογραφία
“Rumination about obsessive symptoms and mood maintains obsessive-compulsive symptoms
and depressed mood: An experimental study”, J Abnorm Psychol. 2021 Jul;130(5):435-442.
“Treatment of Overthinking: A Multidisciplinary Approach to Rumination and Obsession Spectrum”,
Alice Flaherty, Douglas Katz,; Anne Chosak, Michael E. Henry, et. Al, Published: July 6, 2022
“Mediating Role of Rumination and Negative Affect in the Effect of Mind-Wandering on Symptoms in
Patients With Obsessive-Compulsive Disorder”, Wang P, Cao W, Chen T, Gao J, Liu Y, Yang X, Meng F, Sun
J, Li Z.Front Psychiatry. 2021 Oct
“Relationship between trait repetitive negative thinking styles and symptoms of psychopathology”
Personality and Individual Differences, Volume 71, 2014, pp. 19-24
Adam C. Mills, …, Matt R. Judah
“The relationship between perfectionism and rumination in post traumatic stress disorder”, Egan,
S. J., Hattaway, M., & Kane, R. T. (2014).. Behvavioural and Cognitive Psychotherapy, 42, 211–
223.
“Why do People Overthink? A Longitudinal Investigation of a Meta-Cognitive Model and
Uncontrollability of Rumination”, Published online by Cambridge University Press: 07 March 2018
Οι απόψεις που εκφράζονται στα σχόλια των άρθρων δεν απηχούν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της ιστοσελίδας μας, το οποίο ως εκ τούτου δεν φέρει καμία ευθύνη. Για τα άρθρα που αναδημοσιεύονται εδώ με πηγή, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο την ιστοσελίδα.
Ακολούθησε τα Ηλειακά Νέα στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
